Kulisz Karol (1873–1940), senior diecezji cieszyńskiej, działacz narodowy i społeczny. Ur. 12 VI w Dzięgielowie koło Cieszyna, syn Adama, drobnego rolnika pracującego jako robotnik w hucie trzynieckiej, i Anny Hławiczka. Ukończył gimnazjum niemieckie w Cieszynie w r. 1894, przez następne cztery lata studiował teologię ewangelicką w Wiedniu i Erlangen. Wyświęcony w r. 1899, został wikariuszem w Ligotce Kameralnej, a w r. 1908 proboszczem i pełnił tę funkcję do r. 1918. W krótkim czasie stał się bliskim współpracownikiem F. Michejdy, pastora w Nawsiu, przywódcy ewangelików polskich na Śląsku Cieszyńskim. Popierali oni wspólnie rozwój ruchu narodowego na Mazurach i przyczynili się, w porozumieniu z warszawskim generalnym superintendentem J. Burschem, do powstania w l. 1903–5 w Ostródzie polskiej księgarni i drukarni oraz polskiej gazety „Goniec Mazurski”. Razem też z Michejdą pracował K. w Tow. Ewangelickim Oświaty Ludowej w Cieszynie jako sekretarz oraz w Kole Polaków Teologów Ewangelickich. W r. 1913 założył w Ligotce dom dla starców i ludzi niedołężnych p. n. «Betezda», utrzymywany ze składek ewangelików śląskich. Wydawał pisemko religijne „Dla Wszystkich”. Od r. 1910 do 1919 był redaktorem ewangelickiego miesięcznika religijnego „Słowo Żywota”.

W styczniu 1914 r. K. wybrany na proboszcza parafii ewangelickiej w Cieszynie, nie objął tego stanowiska, ponieważ naczelna rada kościelna nie zatwierdziła wyboru do chwili wybuchu pierwszej wojny światowej. Dopiero konsystorz ewangelicko-augsburgski w Warszawie w końcu 1919 r. wybór K-a zatwierdził. Jako proboszcz cieszyński pracował on do września 1939 r. W przełomowych dla Śląska Cieszyńskiego latach 1918–20 K. występował bardzo aktywnie w obronie przynależności całego Śląska Cieszyńskiego do Polski. W grudniu 1918 r. podpisał wraz z innymi pastorami memoriał w sprawie przyłączenia tego terytorium do Polski. Memoriał ten w marcu 1919 r. przedłożył J. Bursche Konferencji Pokojowej w Paryżu. W lecie t. r. K., wraz z pastorem J. Mamicą, pojechał z ramienia Rady Narodowej Śląska Cieszyńskiego do Paryża, aby bronić postulatów wysuniętych w memoriale. Po raz drugi udał się K. w sprawie Śląska Cieszyńskiego do Paryża (i następnie do Londynu do I. Paderewskiego) w lipcu 1920 r. jako członek delegacji polskiej. Wyjazd ten nie przyniósł żadnych rezultatów, gdyż Konferencja Ambasadorów powzięła decyzję o podziale Śląska Cieszyńskiego właśnie w dniu przybycia delegacji do Paryża.

W r. 1921 K. został seniorem ewangelickiej diecezji cieszyńskiej i pełnił tę godność do r. 1936. Jego dziełem były Zakłady Opiekuńczo-Wychowawcze «Ebenezer» w Dzięgielowie, których początki przypadają na r. 1920. Obejmowały one domy dla starców, niedołężnych oraz dla sierot. Utrzymywały się z dochodów z wynajętego folwarku, pomocy rządu i ofiarności ewangelików polskich i zagranicznych, m. in. amerykańskich, których pomoc uzyskał K. w wyniku podróży do Ameryki w r. 1928. Stworzył ponadto w r. 1921 organizację sióstr-diakonis dla opieki nad dziećmi i starcami w Dzięgielowie i w «Betezdzie» w Ligotce. Wydawał też w Cieszynie w latach międzywojennych dwutygodnik „Głosy Kościelne”. Ogłosił Kazania na teksty Księgi Objawienia św. Jana oraz inne kazania. Znany był jako utalentowany kaznodzieja. Aresztowany 23 IX 1939 r. przez gestapo za działalność narodową i polityczną na rzecz przyłączenia Śląska Cieszyńskiego do Polski, został wywieziony najpierw do obozu w Skorochowicach, potem do więzienia w Rawiczu i wreszcie do obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie. Zginął tam w maju 1940 r. (8 V wywołany przez SS-manów spośród innych więźniów, więcej nie powrócił). Urna z prochami została przesłana żonie w r. 1940.

K. ożeniony w r. 1900 z Anną Macura, pozostawił troje dzieci: córki: Marię, lekarza okulistę, 1. v. Kossowską, 2. v. Michejdzinę (żonę rektora Akademii Medycznej w Krakowie K. Michejdy, zmarła w r. 1958), i Lidię Maćkowską, architekta, oraz syna Jana, prawnika.

[Broda J.] J. B., Pokrzepiciel, „Strażnica Ewangeliczna” R. 5: 1950 nr 13 s. 2–4 (fot.); Kneifel E., Die Pastoren der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen, Neuendettelsau [1967]; Kulisz K., Pogląd na rozwój Zakładów Opiekuńczo-Wychowawczych „Ebenezer” w Dzięgielowie, Cieszyn [b. r.]; Latinik K., Walka o Śląsk Cieszyński w r. 1919, Cieszyn 1934 s. 37–8, 133; Pamięci polskich księży, „Kalendarz Ewangelicki” R. 59: 1946 s. 35–5 (fot); Prawdzic P., Protestantyzm na Śląsku Cieszyńskim w świetle prawdy, Cieszyn 1928; Szeruda J., Zarys dziejów teologii ewangelickiej w Polsce, Kr. 1952 s. 18; – Buzek A., Z ziemi piastowskiej, W. 1963 s. 6, 8, 13–5, 21, 32, 33, 40, 41, 45, 50, 51, 53, 61, 70, 83, 90, 91, 127, 148, 156, 180, 181, 191, 194, 196, 198, 203–9; – „Dzien. Cieszyński” 1919 nr 61 s. 2; – Zakł. Dok. IH PAN w Kr.: Biografia K-a.

Alina Szklarska-Lohmannowa